Pişirici Mescidi ve Kasteli Hakkında
Dünyada benzeri bulunmayan ve su mimarisinin eşsiz örneklerinden olan Gaziantep kastelleri bir çok fonksiyonları bulunan yapılar olarak inşaa edilmiştir.
Pişirici Kasteli ve Mescidi, Gaziantep’deki tarihî yapılar içerisinde, günümüze ulaşan kastellerin en eskilerinden birisidir. Kastelin üst örtüsü yol seviyesinde olup, biri kuzeyden, diğeri doğudan olmak üzere, iki merdivenle inilmektedir. Kelime anlamı olarak “suyun taksim edildiği yer” anlamına gelen kastel, türkülere bile konu olmuştur. Pişirici Mescidi ve Kasteli, Ağa Camisi’nin kapısının karşısında bulunan Müftüoğlu Sokak’ın hemen başlangıcında yer alıyor. Selçuklu mimarisinin özelliklerini taşıyan Pişirici Mescidi’nin inşaa tarihi birçok kaynakta 1282 senesi olarak gösteriliyor.
Girişte havuz, çimecelik (banyo) ve helâların olduğu alan bulunur. Mescidin tavan kısmı oyma taştan olup, mescidin tam ortasında yüz yıllardır fokur fokur kaynayan berrak su, insanı adeta büyüler. Gaziantep’in çeşitli bölgelerinde bulunan sular, yeraltı kanallarıyla belli merkezlere getirilerek, bu merkezlerden de kanallar yardımıyla, zaman içerisinde şehrin önemli ölçüde su ihtiyacını karşılamıştır. Bu kanallar genel olarak kentin önemli arterlerinden ve cami altlarından geçirilmiştir. Evler de, su ihtiyaçlarını karşılayabilmek için genellikle bu kanallar üzerine ya da yakınına kurulmuş ve bu evlerden kanallara kuyu açılmıştır. Bu kuyular aynı zamanda sıcak yaz aylarında erzakların kuyulara sarkıtılarak uzun süre muhafaza edilmesinde de kullanılmıştır.
Su mimarisinin eşsiz örneklerinden olan kasteller, yeraltında insan eliyle kayaların oyulmasıyla yapılmıştır. Özellikle yaz aylarında sıcaktan bunalanlar, serinlemek için yine kastelleri kullanmıştır. Dinlenme, susuzluk giderme gibi ihtiyaçlar için de kullanılan kastellerin, ikinci bir havuz bölümü ise, çamaşır, yün ve bulaşık yıkanmakta kullanılmıştır. Gaziantep’te yer alan sosyal amaçlı su yapılarından birisi olan Kasteller, Antep mimarisinin önemli simgelerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Dilimize Arapça’dan geçtiği tahmin edilen “Kastel”, suyun yeraltında bölümlere ayrıldığı yer mânâsına gelmektedir.
İnsanlar buldukları suyun buharlaşma veya başka bir yolla kaybolmasını önlemek için yerin altından açtıkları Livas denilen kanallarla suları belli bir merkeze (Suburcu) toplamışlar ve bu merkezden de şehre dağıtmışlardır. Livasları belli bir teraziyle Mıhçı denilen ustaların içinde rahatça yürüyebilecekleri genişlik ve yükseklikte yaparlardı. Livaslar genel olarak şehrin önemli arterlerinden ve cami altlarından geçirilirdi. Evler su ihtiyacını karşılayabilmek için livaslar üzerine yapılır ve bu evlerden livaslara kuyular açılırdı. Bu kuyular hem su ihtiyacını karşılamak hem de yazın sıcaktan bozulacak erzakların kuyulara sarkıtılarak bozulmaması için kullanılırdı.
Ayrıca genel olarak cami altlarından geçen su kanallarının belli bir noktasına yüzeyden 30-40 basamakla inilen Kastel; içinde tuvaleti, yıkanma yeri, dinlenme ve abdest alma yerleri, hanımların çamaşır ve yün yıkama mekânları ve bazılarında da namaz kılma alanlarının da bulunduğu genişçe mağaramsı boşluklar oluşturulmuştur. Bu fonksiyonları bulunan mekânlar Antep Kastellerinin ortak özellikleridir. Yaz aylarında oldukça serin olan kastellerin en çok rağbet gördüğü zaman Ramazan ayının yaz mevsimine geldiği dönemlerdir.
Dünyada benzeri bulunmayan ve su mimarisinin eşsiz örneklerinden olan Gaziantep kastelleri bir çok fonksiyonları bulunan yapılar olarak inşaa edilmiştir. Kısmen veya tamamen yeraltında bulundukları için pek dikkati çekmemişlerdir. Bu nedenle sanat tarihi terminolojisinde yer almamışlardır. Kasteller sade ve gösterişsiz yapılarına rağmen, evlerin modern mânâda şehir içme suyuna kavuştuğu ve çeşmelerin yapıldığı tarihe kadar önemini korumuştur. Ata yadigârı ve su mimarisinin eşsiz örneklerinden olan bu kastellerden bazıları çeşitli sebeplerle yok olmuştur.
Günümüze kadar gelenler
- Şeyh Fethullah Kasteli
- İhsan Bey(Esen Beg) Mescidi ve Kasteli
- Pişirici Mescidi ve Kasteli
- İmam-ı Gazali Kasteli
- Ahmet Çelebi Kasteli
- Kozluca Kasteli’dir.
Eğer yolunuz Gaziantep’e düşerse, Pişirici Mescidi ve Kasteli‘ni de mutlaka görün. Şimdiden keyifli bir tatil geçirmenizi dileriz.