GAZİANTEP: YÖRESEL KIYAFETLER

GAZİANTEP'TE YÖRESEL GİYİM KUŞAM

Kutnu çeşitli boyalara defalarca batırılarak ve kendine has renk ve motifler verilerek yapılan bir dokumadır. Hammaddesi floş denilen suni ipek ve pamuk ipliğidir. Kutnu bezi dokumacılığı Türkiye’de yalnız Gaziantep’te dokunan bir dokuma türüdür. Kutnu kumaşı yöresel kıyafet, aksesuar, turistik giysi, çanta, terlik, perdelik kumaş ve halk oyunları ekiplerinin kıyafeti olarak kullanılmaktadır.

   

 

BAŞA GİYİLENLER: 

 

Merkez ve çevre köylerde çevre yazma gümüş taç üzerine ya da tepelik üzerine poşu ya da taç fes üstüne dolak atılmış, ön kısmına gümüş ve altın dizili bir biçimde yapılmaktadır.”Çarşaf, meşrefe ve mezar”da kullanılmaktadır.

MEŞREF: Varlıksız kişilerde başa atılmış kareli bir örtüdür  

MEZER: Peştamallara da mezer adı verilir Ayrıca yörede “kafiye”de kullanılmaktadır. Meşrefe üste aldıkları örtülerin her biri içinde kullanılır Yörede yine “hisir” adı verilen iyi cins gümüşten oluşan taç ve hotozlar kullanılmaktadır. Altından yapılmış olanlarda “teste” adını alır. Başa gümüş işlemeli fes giyilir. Feslerin üzeri ve etrafı süslüdür. Ön kısımda alna doğru “gazi” denilen altınlar sarkar.   Ayrıca gümüş penes de sarılabilir. Fesin önünde gümüş bir küpelik asılıdır. Kenarları gümüş paralı olan taç, fesin üstüne yerleştirilir. Fesin üzerine pullu dolak örtülür. Etrafına ipekten yapılma poşu sarılır. Fesin üzerine tor kuşunun tüyleri boyanarak takılır. Ayrıca üst ve yan taraflara karagöz çiçekleri de sokulur. Fesin arkasından ince ve parlak olan renk, renk pullu yazmalar asılır. Saçlara ek olarak sac kaytanları takılır. Yüzde yanaklara gelecek şekilde paralı, boncuk işlemeli yanaklıklar vardır. Bunların adına “sekke” denir. Barak Köyleri saçlarına “erbi” denilen siyah ipekten yapılmış suni saç takarlar. Buna sağ bağı da denir. İpek Ahmediye bağlanır. Yan üst ve sol tarafa tozak denilen horoz, tavuk tüylerinin renklendirilmişlerinden bir demet takarlar

   

 

TEPELİK:

 

Çuha fes üzerine gümüş tepelik, gümüş alınlık ve yanak kısmına sarkan gümüş penesten oluşur  

AHMEDİYE: Tepelik üzerine sarılan bu poşu, saf ipekten olup üzeri işlemelidir. Portakal rengindedir

TOZAK: Tavus kuşu, güvercin, telekçi kuşu, tavuk gibi hayvanların tüylerinden ve mevsim çiçeklerinden oluşur 

Altuniye Poşu: İpekli olup, kenar kısmı sırma işlemelidir. Alın kısmına Ahmediye nin üstüne sarılır Salmalı Gömlek: Üzeri simle işlemeli olup, yakasızdır. İçe giyilir. Kolları uzun olduğundan el bilek kısmından ve omuz üzerinden tam boyun kısmına bağlanır. Merkez ve çevre köylerinde iç çamaşırı olarak ciğer deldi veya musabak giyilir. Salmalı gömleğin kolları üç eteğin kollarının kirlenmesini önleyecek şekilde dışarıdan katlanarak ensenin hizasından iki salma düğümlenir. Gömleğin üzerine mavi çuhadan yapılmış, fermene veya kadifeden yapılan hırka giyilir. Üç etek genellikle kadifeden yapılır. Cepkenle bluzu andıran gömleklerde giyilebilir. Elbeyli’de sırtta üç etek zebun (zıbın) giyilir. Yani içi astarlı uzun kollu etek kısmı üç parça olan uzun elbise bulunur Üç etek elbiselerin, genellikle kadife veya satenden yapıldığı görülür. Beyaz ketenden üzeri işli üç etekler giyilir. Bunlara “ağ saya” denir. Üç eteğin içine salmalı gömlek giyilir. Şeytan gömleği de denen bu giysinin boyu yere kadar uzun ve salmaları büyüktür. Yörede içte yakasız düz “köynek” vardır. Bu köynek hassa kumaştan yapılmıştır. Bunun üzerine gümüş işlemeli üç etek denilen zebun giyilir. Üç eteğin üzerindeki değişik renkte çizgi motiflere baran adı verilir. Baran gümüş işlemelidir. Ön tarafı açık olan üç eteklerin ilik kısımları bürümcek ya da örme işlemelidir. Bunun üzerine de gümüş işlemeli bir üstlük giyilir. Üstlükler kadifeden yapılır, göğse gelen kısımlarla arka kesim kendinden dokuma işlemelidir. Üç etek zebunların kol ağızlarında “salma” denilenkolcuklar vardır”. Bu kolcuklar iş esnasında dirsek üstünden bağlanır Barak köylerinde ise “salmalı gömlek” giyilir. Bu gömleğin üstüne kadifeden “üç etek” giyilir. Ayrıca mavi çuhadan yapılan, yakasız, önü açık ve kol ağzı dar olan “fermane” veya “hırka” giyilir. Kışın “pamuklu hırka” yazın ise ince kumaştan yapılan “sam hırkası” giyilmektedir. Gaziantep’te genel olarak içe “salmalı gömlek” giyilmektedir. Bu salmalar bazı yörelerde dar ve küçük, bazı bölgelerde ise geniş ve uzundur. Gömleğin kollarına eklenen salmaların amacı, iş esnasında kadife olan üç eteğin kollarının kirlenmesini önlemektir. Merkezde ve çevre köylerde entarinin ve üç eteğin üzerine belde “kemer” ya da “kuşak” bulunur. Kemer altın veya gümüştendir. Kuşak ise kumaş üzerine işlemeler ve çeşitli süsler ile elde edilir. Sal kuşak da bağlanabilir. Elbeyli’de gümüşten yapılma çeşitli kemerler vardır 1-Kırma turalı gümüş kemer 2-Kasnak gümüş kemer (tek parça gümüşten yapılmıştır. On cm eninde kıvrılmıştır 3-Zincirli kemer Yörede üslük ve etek, zebunun üzerinden gümüş bir kemer takılır. Gümüş kemerler tek parça, bazıları motif, motif kesme gümüşlerden yapılmıştır. Altlarından kalınca bir bez geçirilerek çabuk yıpranması önlenir. Barak köylerinde; belde gümüş “âşık” veya “hasır” kemer bulunur. Merkezde en alta iç donu giyilir. Üzerlerine çeşitli renklerde şalvar giyilmektedir. Şalvarın üzerine giyilen salmalı gömleğin etek kısmı dize kadar iner. Üç etek ise gerekirse arkadan iki yandaki parçaları ortada birbirine bağlayarak giyilir. Elbeyli’de şalvar bilekten büzmeli ve boldur. Göz alıcı renkler tercih edilir. Şalvarın üzerine zebunun etekleri iner. En üstte ise yere kadar uzun olan önlük takılır. Bu önlük büzgülü ve ince kemerlidir. Kilis’te ise üç eteğin altından çiçekli basmadan dikilen bir şalvar bulunur. Bu şalvarın paça kısımları işlemelidir. Barak oymağında da kadınlar ve genç kızlar şalvar giyerler. Ayrıca uzun önlük takarlar  

 

 

 

MİNİ YELEK:

 

Kolsuz ve yakasızdır. İç gömlek üzerine giyilir, İpeklidir  

GÜMÜŞLÜ KETEN: Omuza alınır. Bir köşesi boncuklar ve renkli pullarla işlenir. Örgü saçlar ve üzeri gümüş hal hâllarla kaplıdır. Kaytandenilen gümüş saçakları vardır

ÖNLÜK: Bele takılır. Genellikle etek kenarları işlemeli ve düz olanlar da vardır.

Şalvar: Genellikle ipeklidir. Desenli olanlar da vardır

ÜÇ ETEK: Uzun kollu ve yakasızdır. Ketep olup, elde etek kenarları ve yakası motif işlidir. Mini gömleğin üstüne giyilir  

 

 

 

 

 AYAĞA GİYİLENLER: 

 

Merkezde ve çevre köylerinde kadın giysilerinde ayaklarda genellikle elde işlenmiş yün çorap kullanılır. Bunlara “Sivas” çorabı denir. “Zırhlı çorap” ise bacağa bağlanarak giyilir. Ayaklarında yemeni bulunur. Yemeninin birçok çeşidi var. Gül şeftali yemeni (annabi, siyah merküp, çarpana ve kırlangıç) adı verilen yemeni çeşitleri vardır. Edikler konçları uzun olarak ayak bileğine kadar çıkmış bir şekilde yapılır. Yörenin orjinal ayakkabısı “kapkap”tir. Tahta ve deri karışımından oluşur. Üzerinde gümüş kakmalar ve çıngıraklar bulunur. Yöresel ediklerin adına “hade” denir. Edik biçiminde olan bir kunduradır. Başka bir çeşide de, mesi-lapçın adı verilir Elbeyli köylerinde ayaklarda yemeni veya tabanında demir çakılı nalçadan pabuç görülür. Yörede ayrıca ayağa beyaz ya da açık sarı renkte çorap giyilir. Bu çoraplar bazen işlemeli olur. Ayakkabı olarak genellikle kırmızı renkte olanlar tercih edilir. Bazen kara yemeniye de rastlanır. Barak yöresinde ayağa edik giyilmekte ve genellikle sarı renkte olanlar tercih edilmektedir. Ayrıca yemeni, postal türü ayakkabılarda giyilmektedir

Çorap: Genellikle yündür ve elde örülür 

Yemeni: Kırmızı renktedir. Altı düz ve rahattır  

TAKILAR Basın alın kısmına küpe görünümlü altın ve boncuk işli takı takılır. Feslerin kenarları “gazi” denilen altınlarla süslüdür Boyuna ise gümüş kolye takılır. Ayrıca beşibirlikler de yaygındır. Bu takıların üzerinden “Hamayli” ler sarkar. Ayak bileklerine “halhal” denilen bir bilezik takılır. Hal hâlların uçlarında “kongurdaklı” sarkmalar vardır  

AKSESUARLAR:GÜMÜŞ KEMER: Gümüşten olup, kelebek şeklinde bir tokası vardır.  

MENDİL: Üzeri pul işlemeli olup, bele takılır

MUSKA: Genellikle deriden olur

GERDANLIK: Altından ya da gümüştendir    

 

 

    ,

 

ERKEK GİYSİLERİ:

 

BAŞA GİYİLENLER:

 

Gaziantep’in merkezinde fes, Tunus fesi, hazırlı fes, hasırsız fes şeklinde mavi püsküllü olarak kullanılmaktadır. Ayrıca “göpcük” adı verilen bir fes çeşidi de çevre köylerde kullanılmaktadır. Yine fes, keçeden yapılmış “külah”lar ya da “terlik” adı verilen patiskadan oluşan bir başlık giyilir, sarık, beyaz tülbent, “ağabani” bir biçimde sarılır. Bazen poşu, kuşak, çember terliğin üzerine sarılırdı. Elbeyli ve çevre köylerinde köylüler başlarına beyaz keşik “turban” takarlar Musabeyli Bucağı ve köylerinde erkekler başlarına “terlik” dedikleri bir külah giyerler. Bu terlikler beyaz ya da açık san renkte örülür. Üzerlerine koyu sarı renkte motifli işlemeler yapılır. Dağ köylerinde bu terlikler uzun ve sivridir. Terliklerin ucunda koyu sarı ya da beyaz renkte bir püskül vardır. Terlikler genellikle iplikten örülmektedir. Terliklerin etrafına ipekli poşu sarılır. Poşu sim işlemelidir. Poşuların uçlan püsküllüdür. Bu püsküller poşu sarılınca alına ve gözlerin üzerine sarkar. Poşunun bir ucu sağ tarafından döşe kadar sarkıtılır Barak yöresinde ipekli kavun sarısı veya beyaz Ahmediye giyerler. Beyaz poşu fakirlik, sarı poşu zenginlik ifadesidir. Beyaz poşuya “merkeziyet” de denilmektedir Merkezde ve dağlık bölgedeki köylerde külah ve terlik hâkimdir. Külah ve terliğin çevresine bir poşu sarılır Suriye sınırına yakın köylerde “ağil” hâkimdir. En eski başa giyilen giyim şekli, etrafına poşu bağlanan sivri külah ve terliktir Merkeziyet: Başa takılır. Beyaz renkte ipek olup kenarları yuvarlak top şeklinde ipek püskül işlidir 

SIRTA GİYİLENLER: Merkezde gövde kısmında, dize kadar uzanan geniş cübbe, yakası “sako” biçiminde dökülen hırka ve aba eski giysiler arasında kullanılmaktadır. Abalar, kırmızı, uzun kollu ya da kolsuz ya da önü açık biçimde “maşlah”ta giyilir. Yine bazılarınca buna kuzu derisinden yapılmış, kürk biçiminde maşlahlar bulunur. Bunlara “buziye” ya da”kolsuz salta” da denir. “Cepken” sırma işlemeli olarak kullanılır. “Zıbın” açık ve kapalı giysi