Gaziantep’te Bulunan Tarihi Çeşmeler

Gaziantep’te özellikle Osmanlı döneminde imkanlar el verdiği ölçüde her mahalleye ihtiyacını karşılamak amacıyla bir çeşme yapılmıştır.

Bu su yapıları genelde mahalle içinde merkezi bir konumda küçük bir meydancıkta yer almıştır. Kentte oluşturulan su sistemi, evlerin altından geçen ve “Livas” adı verilen su yolları ile her eve içme ve kullanma suyu ulaşmasını olanaklı kılmıştır. Bu nedenle meydan ve duvar çeşmelerine konut alanlarında fazla ihtiyaç duyulmamıştır. Özellikle ticaret dokusunun yer aldığı bölgelerde gün içi nüfusun yoğunluğu nedeniyle çeşmeler daha fazla yapılmıştır. İlimizde bulunan çeşmelerin bazıları; Nuribey Çeşmesi, Demirligane Çeşmesi, Arasta Çeşmesi, Hüseyin Paşa Çeşmesi, Kumandan Çeşmesi, Gümüş Kastel, Şehreküstü Çeşmesi vb.

Günümüzde her ne kadar pek göremesek de eski dönemlerde Anadolu’da Antep “su şehri” olarak tanınmıştı. Zira Antep ismini almazdan önceki ismi olan Ayıntap “güzel kaynak,iyi pınar,suyu hoş çeşme” anlamına gelmekteydi. Gaziantep’te içme suyu şebekesi kurulmadan önce şehrin su gereksinimi kanallardan sağlanıyordu. 13.yüzyıldan itibaren kayalara oyulmuş olan kanallar ile şehre su getirilmiştir. Kaynaklardan öğrenildiğine göre Bedreddin el-Ayni’nin 1330 yılında Antep’ten Halep’e su taşınabilmesi için Kuveyk Kanalının yapımına nezaret ettiğini öğreniyoruz. Bugün bu kanalın izleri Oğuzeli ilçesinde görülmektedir.

Gaziantep’te evlere, yapılara ve meydanlara ulaştırılan suların yanı sıra kuyu sisteminden de yararlanılmıştır. Nitekim günümüzdeki Gaziantep’in eski evlerinde bu tür kuyular bulunmaktadır. Şehire getirilen sular bazen dinsel yapılarda veya meydanlarda kastel denilen bir nevi depolama tesislerinde toplanıyordu. Bu kasteller 3-10 m. arasında değişen kayalara oyulmuş geniş bir mekanlardır. Havuz şeklindeki bu su toplama tesisinin çevresine oturma yerleri ve suyla ilgili başta hela olmak üzere çeşitli yapılarda yapılmıştır.

Günümüzde Gaziantep camilerinden Esenbek Camisi’nde, Ahmet Çelebi Camisi, Şeyh Fethullah Camisi ve Pişirici Kasteli ile bazı küçük mescitlerde de bu tür su toplama havuzları bulunmaktadır. Gaziantep’te çeşmelere bir bakımdan kastel ismi yakıştırılmışsa da bu sözcük daha çok tesisler için kullanılmıştır. Günümüze Gaziantep’te bulunan çok az sayıdaki çeşme gelebilmiştir. Bunların başında Hüseyin Paşa Hamamı Çeşmesi (1828), Kumandan Çeşmesi (1915), Pazaryeri Çeşmesi (1920) gelmektedir. Bunların dışında kaynaklardan öğrenildiğine göre; yakın tarihlere kadar 15 civarında çeşme bulunmaktadır. Evliya Çelebi ise 17.yüzyılda şehirde 70’e yakın çeşmenin var olduğunu belirtmiştir.

Hüseyin Paşa Çeşmesi

Gaziantep Gaziler Caddesi’nde Darendeli Hüseyin Paşa ile Antep nakib-ül-eşraf kaymakamlarından Hacı Ömer oğlu Hacı Mehmet’in 1747 yılında yaptırmış olduğu hamamın bitişiğindedir. Halk arasında bu çeşmeye Köse Mustafa ismi verilmiştir. Çeşme Gaziantep’in yöresel siyah ve beyaz taşlardan dikdörtgen tek yönlü olarak yapılmıştır. Ayna taşı dışında çeşme üzerinde herhangi bir bezemesi bulunmamaktadır.

Pazaryeri Çeşmesi

Gaziantep il merkezinde bulunan Pazaryeri Çeşmesi kitabesinden öğrenildiğine göre; 1920 yılında yapılmıştır. Düzgün köfeki taşından yapılmış olan bu çeşmenin üzerindeki hayvan kabartmaları daha eski bir çeşmeye ait olup, onun taşlarından 1920 yılında bu çeşme yapılmıştır.

Kale Çeşmesi

Gaziantep Kale Mahallesi’nde bulunan Kale Çeşmesi 1611 tarihinde yapılmıştır. Banisinin ismi bilinmemektedir. Çeşme dört ayak üzerinde kubbeli olup, kubbenin altında mermer su teknesi bulunmaktadır. Çeşme üzerinde herhangi bir bezeme bulunmamaktadır.

Kumandan Çeşmesi

Birinci Dünya savaşı Kafkas cephesinde şehit düşen Kumandan İlmi Bey anısına 1915’te Sancak beyi Şükrü Bey tarafından yapılmıştır.

Demirligane Çeşmesi

Demirligane çeşmesinin mevcut mimarisi yakın zamanda yapılmıştır. Eski resimlerine bakıldığında çeşmenin kesme taştan yapıldığı ve kitabesinin olduğu görülmektedir. Kitabesinde yapım tarihi 1592 onarım tarihi ise 1959 yazmaktadır. Dikey bandı iki sütunun taşıdığı iç içe beşik kemerli niş içinde musluk yeri yapılmış ve çeşme akar durumdadır. Yanlış onarımlar ve boyamalarla orijinal görüntüsünü kaybetmiş olmasına karşın yerini koruması bakımından önemli bir çeşmedir.