Gaziantep’te Yorgancılık
İlk kez Uygur yazıtlarında “Yourgan” şeklinde rastlanan Yorgan kelimesi, ilerleyen dönemlerde Anadolu’da önemli bir gelene ve el sanatına isim olmuştur.
Kendine has desenleriyle ün yapan Kilis yorganının çıkış noktası; kadınların evlerde diktikleri yorganlardan esinlenen Kilisli ustaların 1950’li yıllardan itibaren daha proefesyonel şekilde mesleği icra etmeye başlamalarıdır. Yorgan sanatına görün veren ustalar sayesinde yorgancılık kısa sürede Kilis genelinde yayılmıştır.
Yorgancılığın Üretim Süreci
Yüzeyi parlak saten kumaş, astarı patiska olan Kilis yorganında, astarlık bezin kalitesi de en az yüzü kadar önemlidir. Yorgan yapımı, yüzünün ve astarının kesimi ile başlar. Önceleri hallaç yayı ile günümüzde ise makinede kabartılan pamuk ya da yünün yüz ile astarın arasına doldurulmasının ardından, yorganın yüzü sopa yardımıyla düzlenir. Yorganın dikimine kenar çerçeveden başlanır. Yüze işlenecek desenin eskizi, pergelin ucuna takılan tebeşirle şablon yardımıyla çizilir ve yorgan dikime hazır hale gelir. Satenle aynı renk sentetik iplikle desenin iğne yardımıyla işlenmesi uzun saatler sürecek yorucu bir süreçtir. Sayısız iğne darbesine maruz kalan Kilis yorganını bu kadar değerli kılan ustaların sabır ve ahenkle işledikleri desenlerdir.
Kilis Yorganı’nda motifler göbekte yoğunlaşabildiği gibi, yorganın tüm yüzüne de yayılabilir. Buket lalesi, kabak çiçeği, yelpaze, tavus kuşu, burma dalı, tren yolu, yapraklı pervane, muz yaprağı en fazla kullanılan motiflerdir. Mavi, eflatun, yavruağzı, pembe, bal sarısı, fıstık yeşili, lila, gül kurusu, şeker pembesi, krem, gümüş, bordo ve kırmızı en fazla kullanılan renklerdir. Tek kişilik, çift kişilik, battal ve çocuk boyları olmak üzere 4 farklı ebatta işlenebilen Kilis yorganının üretiminde genelde pamuk kullanılmakla birlikte talebe göre yün de tercih edilebilir. Bir yorganda 4 kg. civarında pamuk ya da 3 kg. civarında yüne ek olarak 1 kg. pamuk kullanılır. Kilis yorganının dikimi yaklaşık 8 saatte tamamlanır. Eğer özel bir yorgan siparişi verilmişse, müşteri tarafından yapılan oyalar yorganın üzerine dikilebilir.
Yorgancılığın Geçmişten Günümüze Kullanım Alanları
Kilisli genç kızların çeyizinde yorganların ayrı yeri vardır. Bir çeyizde en az 4 veya 5 Kilis yorganının bulunması gerekir. Ustalara sipariş verilen yorganların teslim alınmasının ardından “Malefe” denilen kılıfı dikilir. Yorgan atölyelerinde işlenen binlerce Kilis yorganı ülkenin dört yanına satılırken, sağlıklı ve el emeği ürünü olması nedeniyle meraklıları tarafından halen ilgi ve talep görmektedir.
Anadolu insanı yorgana bir örtüden farklı anlamlar yüklemiş, günlük hayatta kullanılan birçok deyim ve atasözüyle bu inanışı güçlendirmiştir:
Pire için yorgan yakmak: Önemsiz şeyleri büyütmek ve bu nedenle zarara girmek.
Yorgan döşek yatmak: Ağır hastalık geçirmek.
Bir yastıkta kocamak: Uzun yıllar evli kalmak.
Dokuz yorgan parçalamak: Çok uzun yaşamak.
Ala yorgan altında söyleşmek: Çok samimi olmak.
Kilisli Rıfat’ın derlediği bir mani;
Atlas yorganın yüzü
Nerden tanıdın bizi
Biz sevda bilmez idük
Sevdaya saldın bizi.