Çini Sanatı Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Çini sanatı, geleneksel Türk el sanatıdır. Tarihte ilk Müslüman ve Türk devletlerinden Karahanlılar tarafından yapılmış ve geliştirilmiştir.
Çini Sanatı Nedir?
Çini sanatı, geleneksel Türk el sanatıdır. Toprağın pişirildikten sonra şekil verilerek, eşyalar üretilmesi ile oluşmaktadır. Çini sanatı, motifler, şekiller ve renklendirmelerden oluşan eserlerdir. İç ve dış mimari de eserleri renklendirmek ve motiflerle süslemek amacıyla kullanılmaktadır. Pişirilen topraktan üretilen eşyaların süslenmesinde sıkça kullanılan el sanatıdır. Tabak, porselen, seramik, fayans gibi eşyaların üzerine yapılan süslemelere ise ''çinicilik'' 'denilmektedir. Günümüzde çini olarak bilinmekte fakat tarihte ise kaşi ve sırça olarak geçmektedir. Çini iki çeşittir. Bunlar duvar çinileri ve evani çinilerdir.
Çini Sanatının Tarihi
Çini sanatı tarihi uzun yıllara dayanmaktadır. Bu el sanatı, Karahanlılar dönemine ait yapılarda süsleme sanatı olarak görülmüştür. Türk çini sanatının bin yılı aşkın bir tarihi olduğu anlaşılmaktadır. Çini sanatı, Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları tarafından devam ettirilmiştir. Selçuklu döneminde birçok cami, menderese, saray, türbe ve kervansaray gibi yapılar çini sanatı ile süslenmiştir. Bu dönemde genellikle lacivert, mavi, hardal, kahverengi ve siyah renkler kullanılmıştır. Selçuklu dönemine ait çiniler genellikle, altıgen, kare ve dikdörtgen şekillerinde olma özelliği taşımaktadır. Genellikle mozaik şekiller kullanılmıştır. Mozaik şekillerin yanı sıra Kufi tarzı yazılar ve Rumi motiflerde yer almıştır. Selçuklu döneminden sonra birçok beylik bu sanatı icra etmiştir. Osmanlı devletinin kurulmasıyla çini sanatı farklı bir dönem yaşamış ve anlam kazanmıştır. Osmanlı döneminde birbirinden farklı yapılar motiflerle ve renklendirmelerle süslenerek, çini sanatı yaşatılmıştır. Tarih boyunca geleneksel Türk el sanatı olarak yer almıştır. 16. yüzyılda İznik ve Kütahya çinileri gelişim göstermiş ve Türk çini sanatı olarak zirveye ulaşmıştır. Bu dönemde İznik’te üretilen çiniler daha da renklenmiştir. Yeşil, kırmızı, turkuaz, lacivert ve kahverengi tonları kullanılarak farklılık katılmıştır.
Çini Sanatının İlk Örnekleri
- İznik - Yeşil Cami
- Bursa - Yeşil Cami
- Bursa - Muradiye Camisi
- Edirne - Muradiye Camisi
- Edirne - Şah Melek Paşa Camisi
- Çinili Köşk
- İstanbul - Yavuz Sultan Selim Camii ve Türbesi
- Haseki Medresesi
- İstanbul - Mahmut Paşa Türbesi
Çini Sanatı Ustaları
- Baba Nakkaş
- Mimar Sinan
Çini Sanatının Teknikleri
- Mozaik Çini Tekniği
- Sır Altı Boyama Tekniği
- Renkli Sır Tekniği
- Perdah Tekniği
Çini Nasıl Yapılır?
Çini yapımı oldukça zahmetli ve zordur. Çini sanatı sabır gereken ve uğraş gereken bir el sanatıdır. Çini, birçok aşama sonucu elde edilmektedir. Bu sanat dalında önemli olan kişinin el becerisi, sabrı ve zevkidir çünkü hazırlanan eserler kişinin zevkini ve hayal dünyasını yansıtmaktadır. Birçok aşamadan geçerek çini sanatı yapılmaktadır. Çini Sanatının Aşamaları;
- Astar
- Renkler
- Sıralama
- Fırınlama
Çini Sanatının Aşamaları
- Tebeşir, kum, kaolen gibi doğal malzemeler karıştırılıp hamur haline getirilir.
- Hamur şekillendirilerek kuruması için bir süre beklenir.
- Kuruluğa sahip olan hamura astarlama çalışılması yapılır.
- Astarlama işi, hamuru beyaz bir görünüm kazandırır.
- Parçalar çok yüksek derecede fırında bir gün boyunca pişirilir.
- Pişirilen parçaların pürüzlü yüzeyi, zımpara yardımıyla düzeltilir ve pürüzsüz bir zemin elde edilir.
- Yüzey kara kalem ile çizilen beyaz bir kağıt ile üzeri kaplanarak diğer işlemleri yapmak için zemin oluşturulur.
- Desen iğne ile delinir ve kömür tozu yardımıyla yapılacak çini yüzeyine aktarılır.
- Çini sanatına uygun kobalt siyah renkten oluşan boya yardımı ile desenleri kontürleri oluşturulur.
- Zevke veya hayal dünyasına uygun renkler ile iç zemin boyanmaya başlanır.
- Boyanan camsı obje bir sır ile kaplanarak pişirilme aşamasına getirilir.
- Parçaların ayrı ayrı pişirilmesi sağlanır ve tekrar ikinci bir pişirilme aşamasına tabii tutulur.
- Pişirilen parçalar yavaş yavaş soğutularak kırılması önlenir.