GAZİANTEP: DÜNYANIN EN ESKİ YERLEŞİMİ

Kimi araştırmalar, Mezopotomya ile Akdeniz arasında güneyden ve Akdeniz’den doğuya, kuzeye ve batıya giden yolların kavşağında yer alan Gaziantep’in “dünyanın en eski yerleşim” bölgesi olduğuna işaret ediyor.

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)  alanında yer alan dokuz ilden biri olan Gaziantep, 1 milyon 293 bin 849’luk nüfusuyla GAP Bölgesi toplam nüfusunun yüzde 19.5’ini oluşturuyor. Gaziantep, illerin Türkiye’de yaratılan toplam gayrisafi yurtiçi hasıladan aldığı paya göre yapılan sıralamada yüzde 1.4’le 16 sırada. İlde yaratılan GSYH nüfusa oranlandığında Gaziantep kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasıla sıralamasında 42’inci sıraya iniyor.

Gaziantep İl Merkezi’ne 12 km uzaklıktaki Dülük Köyü çevresinde yapılan araştırmalar il topraklarının geçmişinin 6000 yıl öncesine, Kalkolitik döneme kadar uzandığını gösteriyor; yazılı tarih ise M.Ö.1700’lü yıllarda Hitit hakimiyetiyle başlıyor. Gaziantep yöresinde adı bilinen ilk yerleşim merkezi, Dolike (Doliche-Dolikhe) kenti. Dülük Köyü çevresindeki bu yerleşmenin adı Bizans kaynaklarında Telukh (Tolupa), Arap kaynaklarında ise Diba (Daluk) olarak geçiyor. Dülük adının da buradan geldiği tahmin ediliyor. Selevkoslar ve Romalılar döneminde yöre Toroslar Antakyası adıyla anılıyordu. Kent cumhuriyet sonrası yıllara kadar Ayıntap (Ayntab) adıyla anıldı. Bu adın benzerlerine ilk kez Haçlı Seferleri’ne ilişkin kroniklerde rastlanıyor. Bu kaynaklarda Hantap (Hamptan) adına rastlanır. Arapça’da “parlakpınar” anlamına gelen Ayntab Ermeni kaynaklarında da “Anthapt” olarak geçiyor (Yurt Ansiklopedisi, Gaziantep Maddesi, 1982).

Bölge sırasıyla, Hitit, Med, Asur, Pers, Makedonya Krallığı, Selevkoslar, Roma ve Bizans, İslam-Arap ve İslam-Türk medeniyetlerinin hakimiyeti altında kaldı. 1516’da kesin olarak Osmanlı Devleti’nin topraklarına katılan Gaziantep bölgesi, bu dönemde de önemli bir kültür ve sanayi merkeziydi. 19. yy’ın sonunda, dericilik, yaycılık, boyacılık, yağcılık, dokumacılık ve sabunculuğun çok geliştiği şehirde bulunan 70 boyahane ve 3 bin 815 pamuklu tezgâhta 4 bin kadar işçi bulunuyordu. Birinci Dünya Savaşı sonrasında önce İngilizlerin daha sonra da Fransızların işgaline uğrayan Antep, 7 Şubat 1921’de bağımsızlığına kavuştu. Şehrin adı işgale karşı verdiği mücadele nedeniyle aynı yıl Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce “Gaziayntab” olarak değiştirildi; 1928’de ise bu isim “Gaziantep” şeklini aldı.

İl kültürünün önemli ögelerinden “Karayılan” efsanesi de bu direniş sırasında doğdu: Fransız işgaline karşı gösterdiği yürekli tutum ve kahramanlıklar nedeniyle neredeyse bir efsane kahramanı olarak anılan Karayılan, Molla Mehmed adlı bir aşiret reisiydi. Gözüpek tutumuyla direnişçilere güç veren Karayılan, 24 Mayıs 1920’de bir çatışma sırasında öldürüldü. Karayılan’ın yaşamı, mücadelesi ve ölümü üzerine sayısız ağıt yakıldı (Yurt Ansiklopedisi, Gaziantep Maddesi, 1982). Şair Nazım Hikmet de ünlü yapıtı Kuvayı Milliye Destanı’nın ilk bölümünde bu halk kahramanına yer vermiştir.

Gaziantep İli, bugün, Merkez İlçe’yle birlikte Araban, İslahiye, Karkamış, Nizip, Oğuzeli, Nurdağı, Şahinbey, Şehit Kamil, Yavuzeli dokuz ilçeye bölünüyor. İlde, Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı 63 okul öncesi, 707 ilköğretim, 37 lise ve lise dengi okul olmak üzere toplam 775 eğitim kurumu bulunuyor. Gaziantep İli’nde ayrıca sekiz özel ilkokulla birlikte, işitme engelliler için üç okul faaliyet gösteriyor. 4 bin 90 sınıf öğretmeni, 2944 branş öğretmeni olmak üzere toplam 7034 öğretmenin eğitim verdiği ilin toplam öğrenci sayısı 260 bin 736.

Gaziantep’te ilk yüksek öğretim faaliyeti 1973 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi’ne bağlı Gaziantep Kampüsü’nde Makine Mühendisliği Bölümü’nün açılmasıyla başladı. Kampüs, 1974 yılında Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü’nün açılmasından sonra ODTÜ Gaziantep Mühendislik Fakültesi’ne dönüştürüldü. Okul 1987 yılında Gaziantep Üniversitesi olarak eğitim hizmeti vermeye başladı. Gaziantep Üniversitesi’nde halen, altı fakülte, üç yüksekokul, altı meslek yüksekokulu, bir Türk Musikisi Devlet Konservatuarı ve 11 merkez bulunuyor.

Gaziantep, sanayi ve ticaret yapısı ile Türkiye’nin önemli üretim ve ihracat merkezlerinden biri. Coğrafi konumuyla Türkiye’nin batısındaki sanayi şehirleri ile Güney Anadolu’nun irtibatını sağlayan Gaziantep, ayrıca önemli karayollarının kavşağında bulunması nedeniyle, Arap ülkeleriyle yakın ticari ilişkileri olan bir il. Gaziantep aynı zamanda Güneydoğu Anadolu ile Doğu ve Güney Anadolu bölgelerinin, sağlığa ilişkin her türlü ihtiyacını karşılayan bir ticaret merkezi niteliğine de sahip. İlde toplam 2 bin 56 yatak kapasiteli, beşi özel sektöre ait toplam 11 hastane var.

Gaziantep’teki büyük sanayi işyerleri sayısı, Türkiye toplamının yüzde 4’ünü, küçük sanayi işyerleri sayısı ise toplamın yüzde 6’sını oluşturuyor. Bu yapısıyla başta küçük ve orta ölçekliler olmak üzere sanayi birimlerinin yarattığı geniş istihdam olanaklarıyla, iktisaden faal nüfusun yüzde 30’a yakın bölümü imalat sanayiinde çalışıyor. Gaziantep imalat sanayiindeki mevcut tesislerin büyük çoğunluğunun il merkezinde yoğunlaşmış olduğu, kısmen Nizip hariç diğer ilçelerde ise, ekonomik yapının daha çok tarım ve tarımsal sanayi ile eşdeğer geliştiği dikkati çekiyor. Nizip ilçesinde başta gıda sektörü olmak üzere mercimek, zeytinyağı ve sabun imalatı yapan 100’ün üzerinde çeşitli ölçekte tesis bulunuyor. Gaziantep’teki imalat sanayiinin bir başka özelliği, mevcut sanayi kuruluşlarının tamamının öze sektöre ait olması. İlde kamuya ait tek tesis Tekel İçki Fabrikası. İlde ayrıca toplam 12 milyon m2’lik ala sahip üç organize sanayi bölgesi bulunuyor; dördüncü bir organize sanayi bölgesi kurma hazırlıkları ise devam ediyor. 1998 yılında faaliyete geçen Gaziantep Serbest Bölgesi de il ticaret hayatının önemli unsurlarından biri.

Gaziantep imalat sanayiinde önde gelen üretim faaliyetini gıda ve tekstil sektörü oluşturuyor. Türkiye antepfıstığı işleme ve ihracatının yüzde 90’ı, kuruyemiş işleme ve ihracatının yüzde 85’i, halı ihtiyacının yüzde 80’i, makarna işleme ve ihracatının yüzde 60’ı, pamuk ipliği imalatı ve ihracatının yüzde 45’i, havlu imalatı ve ihracatının yüzde 10’u Gaziantep’te faaliyet gösteren firmalar tarafından yapılıyor.